Người phiên dịch là người có khả năng dịch từ một ngôn ngữ khác ra tiếng Việt và ngược lại trong trường hợp có người tham gia tố tụng không sử dụng được tiếng Việt. Người phiên dịch có thể tham gia bất cứ giai đoạn tố tụng nào theo yêu cầu thỏa thuận giữa các bên lựa chọn và được Toà án chấp nhận hoặc được Toà án yêu cầu để phiên dịch.
Những quy định về người phiên dịch được áp dụng cho người biết dấu hiệu của người câm, điếc để có thể truyền đạt ý kiến, câu hỏi, trả lời…của người khác đến người câm, điếc. Trường hợp chỉ có người đại diện hoặc người thân thích của người câm, người điếc biết được dấu hiệu của họ thì người đại diện hoặc người thân thích có thể được Toà án chấp nhận làm phiên dịch cho người câm, người điếc đó.
Người phiên dịch có các quyền, nghĩa vụ: phải có mặt theo giấy triệu tập của Toà án; phải phiên dịch trung thực, khách quan, đúng nghĩa; đề nghị người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng giải thích thêm lời nói cần phiên dịch; không được tiếp xúc với những người tham gia tố tụng khác nếu việc tiếp xúc đó làm ảnh hưởng đến tính trung thực, khách quan, đúng nghĩa khi phiên dịch; được hưởng các khoản phí đi lại và các chế độ khác theo quy định của pháp luật; phải cam đoan trước Toà án về việc thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình. Người phiên dịch cố ý dịch sai sự thật hoặc khi được Toà án triệu tập mà vắng mặt không có lý do chính đáng thì phải chịu trách nhiệm theo quy định của pháp luật.
Tương tự như người giám định, mặc dù không phải là người tiến hành tố tụng nhưng hoạt động của người phiên dịch có quan hệ chặt chẽ và có ý nghĩa quan trọng đối với hoạt động tố tụng. Vì vậy, để đảm bảo tính chính xác và khách quan trong việc giải quyết vụ án, Luật TTHC quy định cụ thể những trường hợp phải tử chối hoặc bị thay đổi đối với người phiên dịch. Theo đó, người phiên dịch phải từ chối hoặc bị thay đổi trong các trường hợp sau đây:
- Đồng thời là đương sự, người đại diện, người thân thích của đương sự;
- Đã tham gia tố tụng với tư cách là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, người làm chứng, người giám định trong cùng vụ án đó;
- Đã tiến hành tố tụng với tư cách là Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Toà án, Kiểm sát viên;
- Có căn cứ rõ ràng cho rằng họ có thể không vô tư trong khi làm nhiệm vụ.
Trước khi mở phiên tòa, việc thay đổi người phiên dịch thì các đương sự, người đại diện cho đương sự, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho đương sự hoặc người tiến hành tố tụng làm văn bản đề nghị Chánh án Tòa án đang thụ lý giải quyết vụ án. Chánh án Tòa án sẽ căn cứ các quy định cụ thể để xem xét chấp nhận việc thay đổi người phiên dịch.
Việc từ chối tham gia tố tụng phải do chính người phiên dịch làm văn bản xin từ chối tham gia tố tụng. Chánh án Tòa án xem xét quyết định trường hợp xin từ chối của người phiên dịch.
Tại phiên tòa, việc từ chối hoặc thay đổi người phiên dịch về cơ bản thủ tục cũng giống như trên. Tuy nhiên, việc từ chối hoặc thay đổi người phiên dịch phải ghi vào biên bản phiên tòa. Hội đồng xét xử quyết định thay đổi người phiên dịch sau khi nghe ý kiến của người bị yêu cầu thay đổi. Trường hợp phải thay đổi, Hội đồng xét xử ra quyết định hoãn phiên tòa để xét xử vào thời gian khác khi có người phiên dịch khác thay thế.
