1. Khái niệm án phí hành chính
Án phí hành chính là số tiền đương sự phải nộp cho ngân sách Nhà nước khi vụ án hành chính được Tòa án thụ lý giải quyết.
Pháp luật tố tụng quy định nghĩa vụ nộp án phí hành chính khi Tòa án giải quyết vụ án hành chính không chỉ có ý nghĩa đối với việc bù đắp chi phí tiến hành tố tụng cho ngân sách Nhà nước còn có ý nghĩa đối với các đương sự trong vụ án hành chính. Qua quy định án phí sẽ giúp cho cá nhân, cơ quan, tổ chức cân nhắc, xem xét cẩn trọng trước khi khởi kiện vụ án hành chính, xác định trách nhiệm của các bên đương sự trong quá trình giải quyết vụ án hành chính.
2. Tạm ứng án phí hành chính
Tiền tạm ứng án phí hành chính gồm có tiền tạm ứng án phí sơ thẩm và tiền tạm ứng án phí phúc thẩm.
2.1 Tạm ứng án phí hành chính sơ thẩm
Khởi kiện vụ án hành chính là quyền của cá nhân, cơ quan, tổ chức, tuy nhiên, để tránh sự tùy tiện trong việc khởi kiện vụ án hành chính, cá nhân, cơ quan, tổ chức phải chịu trách nhiệm về yêu cầu của mình thông qua nộp tiền tạm ứng án phí hành chính. Tòa án chỉ thụ lý và giải quyết vụ án hành chính khi cá nhân, cơ quan, tổ chức hoàn thành nghĩa vụ nộp tiền tạm ứng án phí.
Người khởi kiện vụ án hành chính phải nộp tiền tạm ứng án phí hành chính trừ trường hợp không phải nộp tiền tạm ứng án phí hoặc được miễn nộp tiền tạm ứng án phí. Cá nhân, cơ quan, tổ chức sau khi nộp đơn khởi kiện và được Tòa án xem xét nếu đáp ứng đủ các điều kiện theo quy định của pháp luật, Tòa án sẽ thông báo cho người khởi kiện biết để họ nộp tiền tạm ứng án phí. Trong thời hạn 10 ngày làm việc kể từ ngày nhận được thông báo nộp tiền tạm ứng án phí, người khởi kiện phải nộp tiền tạm ứng án phí. Tiền tạm ứng án phí hành chính sơ thẩm bằng mức án phí hành chính sơ thẩm là 300.000 đồng. Người khởi kiện phải nộp tiền tạm ứng án phí cho cơ quan thi hành án dân sự. Tòa án sẽ thụ lý vào thời điểm người khởi kiện xuất trình biên lai nộp tiền tạm ứng án phí cho Tòa án. Trong trường hợp người khởi kiện được miễn nộp tiền tạm ứng án phí hoặc không phải nộp tiền tạm ứng án phí hoặc không phải nộp tiền tạm ứng án phí thì ngày thụ lý vụ án là ngày Thẩm phán thông báo cho người khởi kiện biết việc thụ lý. Nếu hết thời hạn này người khởi kiện không nộp tiền tạm ứng án phí sơ thẩm, Tòa án sẽ trả lại đơn khởi kiện cho người khởi kiện, trừ trường hợp có lý do chính đáng[1].
Trong vụ án hành chính, người khởi kiện, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan có thể đồng thời yêu cầu bồi thường thiệt hại. Người yêu cầu bồi thường thiệt hại trong vụ án hành chính không phải nộp tiền tạm ứng án phí dân sự sơ thẩm.
2.2 Tạm ứng án phí hành chính phúc thẩm
Một trong nguyên tắc quan trọng của tố tụng hành chính là nguyên tắc hai cấp xét xử. Tuy nhiên, thủ tục xét xử phúc thẩm chỉ phát sinh khi có kháng cáo của đương sự hoặc người đại diện của đương sự. Khi thực hiện quyền kháng cáo theo thủ tục phúc thẩm người kháng cáo có nghĩa vụ phải nộp tiền tạm ứng án phí hành chính phúc thẩm, trừ trường hợp không phải nộp tiền tạm ứng án phí hoặc được miễn nộp tiền tạm ứng án phí.
Sau khi chấp nhận đơn kháng cáo hợp lệ, Tòa án cấp sơ thẩm phải thông báo cho người kháng cáo biết để họ nộp tiền tạm ứng án phí phúc thẩm theo quy định của pháp luật, nếu họ không thuộc trường hợp miễn hoặc không phải nộp tiền tạm ứng án phí phúc thẩm. Trong thời hại 10 ngày kể từ ngày nhận được thông báo của Tòa án về việc nộp tiền tạm ứng án phí phúc thẩm, người kháng cáo phải nộp tiền tạm ứng án phí và nộp cho Tòa án cấp sơ thẩm biên lai nộp tiền tạm ứng án phí. Mức tạm ứng án phí hành chính phúc thẩm bằng mức án phí hành chính phúc thẩm là 300.000 đồng và được nộp cho cơ quan thi hành án dân sự. Hết thời hạn này mà người kháng cáo không nộp tiền tạm ứng án phí phúc thẩm thì được coi là từ bỏ việc kháng cáo, trừ trường hợp có lý do chính đáng; Tòa án sẽ trả lại đơn kháng cáo cho đương sự.
Trong giai đoạn xét xử phúc thẩm đương sự có thể kháng cáo về bồi thường thiệt hại. Khác với yêu cầu bồi thường thiệt hại trong giai đoạn xét xử sơ thẩm, ở giai đoạn này, các đương sự trong vụ án hành chính kháng cáo về bồi thường thiệt hại phải nộp tiền tạm ứng án phí dân sự phúc thẩm, trừ trường hợp không phải nộp tiền tạm ứng án phí hoặc được miễn nộp tiền tạm ứng án phí.
2.3 Xử lý tiền tạm ứng án phí
Tiền tạm ứng án phí được nộp cho cơ quan thi hành án dân sự để gửi vào tài khoản tạm giữ mở tại kho bạc Nhà nước và được rút ra để thi hành theo quyết định của Toà án. Người đã nộp tiền tạm ứng án phí phải chịu án phí thì ngay sau khi bản án, quyết định của Toà án có hiệu lực thi hành số tiền tạm ứng cơ quan thi hành án dân sự đã thu đã thu được phải chuyển vào ngân sách nhà nước. Trường hợp người đã nộp tiền tạm ứng án phí được hoàn trả một phần hoặc toàn bộ số tiền đã nộp theo bản án, quyết định của Toà án thì cơ quan đã thu tiền tạm ứng án phí phải làm thủ tục trả lại tiền cho họ.
Trong trường hợp vụ án hành chính bị tạm đình chỉ thì tiền tạm ứng án phí được xử lý khi vụ việc được tiếp tục giải quyết. Đối với trường hợp vụ án hành chính bị đình, tùy theo từng căn cứ đình chỉ khác nhau, cách thức xử lý tiền tạm ứng án phí sẽ khác nhau. Nếu Tòa án đình chỉ giải quyết vụ án, tuỳ trường hợp thì tiền tạm ứng án phí đã nộp được sung vào công quỹ nhà nước, hoặc tiền tạm ứng án phí được trả lại cho người đã nộp tiền tạm ứng án phí.
3. Nghĩa vụ chịu án phí sơ thẩm, án phí phúc thẩm
3.1 Nghĩa vụ chịu án phí sơ thẩm
Nghĩa vụ chịu án phí hành chính sơ thẩm được xác định như sau:
- Người có quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu kiện phải chịu án phí hành chính sơ thẩm trong trường hợp bản án, quyết định của Toà án tuyên quyết định hành chính, hành vi hành chính đó là trái pháp luật.
- Người khởi kiện phải chịu án phí hành chính sơ thẩm trong trường hợp bản án, quyết định của Toà án tuyên quyết định hành chính, hành vi hành chính đó là đúng pháp luật.
- Nghĩa vụ chịu án phí dân sự sơ thẩm trong vụ án hành chính được thực hiện theo quy định về nghĩa vụ chịu án phí dân sự sơ thẩm án phí, lệ phí Tòa án đối với trường hợp có giải quyết bồi thường thiệt hại, bao gồm án phí dân sự sơ thẩm không có giá ngạch và án phí dân sự sơ thẩm có giá ngạch.
3.2 Nghĩa vụ chịu án phí phúc thẩm
Nghĩa vụ chịu án phí phúc thẩm trong vụ án hành chính được quy định tại Điều 37 Pháp lệnh án phí, lệ phí Tòa án.
- Người kháng cáo phải chịu án phí hành chính phúc thẩm, nếu Toà án cấp phúc thẩm giữ nguyên bản án, quyết định sơ thẩm
- Trường hợp Toà án cấp phúc thẩm sửa một phần hoặc toàn bộ bản án, quyết định sơ thẩm bị kháng cáo, huỷ bản án, quyết định sơ thẩm bị kháng cáo và chuyển hồ sơ vụ án cho Toà án cấp sơ thẩm xét xử lại thì người kháng cáo không phải chịu án phí hành chính phúc thẩm
- Đương sự rút kháng cáo trước khi mở phiên toà phúc thẩm phải chịu 50% mức án phí hành chính phúc thẩm. Đương sự rút kháng cáo tại phiên toà phúc thẩm phải chịu toàn bộ án phí hành chính phúc thẩm.
- Người kháng cáo phần quyết định về bồi thường thiệt hại của bản án sơ thẩm phải chịu án phí dân sự phúc thẩm theo quy định tại Điều 30 của Pháp lệnh án phí, lệ phí Tòa án.
- Người kháng cáo không phải chịu án phí phúc thẩm trong trường hợp yêu cầu kháng cáo của họ được Tòa án chấp nhận.
4. Trường hợp không phải nộp tiền tạm ứng án phí, án phí và miễn nộp tiền tạm ứng án phí, án phí
Tạm ứng án phí và án phí là nghĩa vụ bắt buộc đối với các đương sự trong vụ án hành chính tùy theo tư cách tố tụng và kết quả phán quyết của Tòa án. Tuy nhiên, trong một số trường hợp do tính chất của loại việc khiếu kiện, hoàn cảnh đặc biệt của người khởi kiện, nhằm tạo điều kiện cho người khởi kiện thực hiện quyền khởi kiện của mình, pháp luật quy định các trường hợp không phải nộp tiền tạm ứng án phí, án phí.
4.1 Trường hợp không phải nộp tiền tạm ứng án phí, án phí
Khi khởi kiện danh sách cử tri bầu cử đại biểu Quốc hội, danh sách cử tri bầu cử đại biểu hội đồng nhân dân người khởi kiện không phải nộp tạm ứng án phí, án phí hành chính sơ thẩm. Như vậy, trong trường hợp này dù yêu cầu của người khởi kiện có được chấp thuận hay không, người khởi kiện cũng không phải chịu tiền án phí sơ thẩm. Ngoài ra, khi Viện kiểm sát kháng nghị bản án, quyết định của Tòa án theo thủ tục phúc thẩm không phải nộp tiền tạm ứng án phí, án phí phúc thẩm.
4.2 Trường hợp được miễn nộp tiền tạm ứng án phí, án phí
Ngoài ra, trong một số trường hợp, đương sự được miễn toàn bộ tiền tạm ứng án phí, án phí. Theo quy định người khởi kiện thuộc các trường hợp sau đây sẽ được miễn nộp tiền tạm ứng án phí, án phí:
- Khi người khởi kiện vụ án hành chính là thương binh; bố, mẹ liệt sỹ; người có công với cách mạng;
- Người khiếu kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính trong việc áp dụng hoặc thi hành biện pháp xử lý hành chính giáo dục tại xã, phường, thị trấn; đưa vào trường giáo dưỡng; đưa vào cơ sở giáo dục; đưa vào cơ sở chữa bệnh
- Cá nhân, hộ gia đình thuộc diện nghèo theo quy định của Chính phủ
- Người yêu cầu bồi thường về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm.
- Người cao tuổi khởi kiện vụ án hành chính
Để được miễn nộp tiền tạm ứng án phí, án phí, người đề nghị phải có đơn đề nghị nộp cho Tòa án có thẩm quyền kèm theo các tài liệu, chứng cứ chứng minh mình thuộc trường hợp được miễn với các nội dung theo quy định. Đối với đơn miễn tạm ứng án phí, trước khi thụ lý vụ án, Thẩm phán được được Chánh án Toà án phân công có thẩm quyền xét đơn đề nghị miễn tiền tạm ứng án phí. Sau khi thụ lý vụ án, Thẩm phán được Chánh án Tòa án phân công giải quyết vụ án có thẩm quyền xét đơn đề nghị miễn tiền tạm ứng án phí của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập trong vụ án. Trong trường hợp miễn tiền tạm ứng án phí phúc thẩm, Thẩm phán được Chánh án Tòa án cấp sơ thẩm phân công có thẩm quyền xét đơn đề nghị. Việc xét miễn án phí có thể được xem xét trước khi mở phiên tòa hoặc tại phiên tòa sơ thẩm hoặc phúc thẩm. Trước khi mở phiên tòa sơ thẩm hoặc phúc thẩm, Thẩm phán được Chánh án Tòa án phân công giải quyết vụ án có thẩm quyền xét miễn án phí cho đương sự có yêu cầu. Tại phiên toà, Hội đồng xét xử sơ thẩm hoặc phúc thẩm có thẩm quyền xét miễn án phí cho đương sự có yêu cầu khi ra bản án, quyết định giải quyết nội dung vụ án.
[1] Điểm i khoản 1 Điều 109 Luật Tố tụng hành chính
